Antologia przekładów Ekologie to tekstowe dopełnienie programu Muzeum Sztuki w Łodzi EKOLOGIE MIEJSKIE, dociekającego – w ramach przedsięwzięć artystycznych, akcji społecznych czy konferencji – istoty relacji zachodzących w ramach wieloelementowego diagramu, który łączy m.in. przedstawicielki świata sztuki, instytucję muzeum, mieszkanki miasta i środowisko, w którym funkcjonują.
Tym, co różni tę książkę od klasycznego podręcznika czy wciąż mało popularnej w polskim kontekście wydawniczym formy readera, jest niechęć do ostatecznego kategoryzowania i hierarchizowania (np. form życia, rodzajów
nauk, sposobów produkcji wiedzy itd.) połączona z pochwałą gatunkowego zmącenia i praktykowanej transdyscyplinarności. Perspektywę tę warunkuje oczywiście nie tyle arbitralny wybór autorek prezentowanej książki, co sam
przedmiot ich wspólnego namysłu, który przekracza zastane granice i dekonstruuje istniejące konceptualizacje życia. Myślenie ekologiczne związane jest bowiem, jak przypomina Rosi Braidotti, z implikującym gest przekraczania przedrostkiem trans- (ważącym na znaczeniu takich słów jak transgresja, transplantacja, transformacja, transakcja czy transcendencja), jak również, co z przekonaniem podkreślają kuratorki wspomnianego programu, z codziennymi,
zakorzenionymi w konkretnych miejscach praktykami oraz nowymi modelami wspólnotowymi.
Prezentowane w Ekologiach artykuły stanowią wyraz najbardziej interesujących tendencji obserwowanych na gruncie tzw. nowej humanistyki. Wszystkie, z wyjątkiem klasycznego już tekstu Neila Smitha z 1984 roku, napisane
zostały na przestrzeni ostatniej dekady, łącząc w sobie takie jej wyznaczniki, jak „poznawcze uprzywilejowanie ofiar”, podważanie hegemonicznych postaci wiedzy, zwrot w stronę zagadnień nowych form podmiotowości i polityczności czy krytykę nowoczesnych podstaw nauki (np. antropocentryzmu, eurocentryzmu, scjentyzmu itp.). Każdy z przełożonych na potrzeby tego tomu artykułów to sprawozdanie z zaangażowania w odmienne tradycje intelektualne czy naukowe wybory autorek (uwidocznia to najlepiej wywiad z Donną Haraway), co nie utrudnia jednak zrozumienia, iż nasze bohaterki walczą tak naprawdę ze wspólnym wrogiem, w zbliżonej sprawie i tożsamym przekonaniu o konieczności wypracowania nowych narzędzi performatywnego interpretowania świata.
Mapowanie wspomnianych podobieństw warto rozpocząć od przyjmowanego w większości artykułów rozumienia ekologii. Mowa tam, co nie odbiega zbytnio od tradycyjnych ujęć, o nauce czy, słabiej, perspektywie badawczej dotyczącej wzajemnych stosunków między formami życia a szeroko rozumianym środowiskiem. O tym, iż mamy tu do czynienia z nowym punktem widzenia, świadczy z pewnością przyjmowana w nich wizja tego ostatniego. Wedle autorek prezentowanych tekstów środowisko nie tylko nie jest (i nigdy nie było) czymś zewnętrznym względem emancypującego się odeń człowieka, ale coraz częściej włącza się je do refleksji nad sferami polityki, gospodarki czy kultury. Takie postawienie sprawy nie oznacza oczywiście rewitalizacji dyskursu ludzkiego panowania nad naturą. Idzie raczej o osłabienie czy nawet likwidację nowoczesnego podziału (patrz niżej) na to, co naturalne i to, co społeczne, podkreślające ich współzależność (ale nie tożsamość) i stałe, w pełni symetryczne wzajemne warunkowanie.
Stanowisko to, które niemal z konieczności zakłada odrzucenie antropocentryzmu i szowinizmu gatunkowego oraz wymknięcie się równie redukcyjnym biegunom naturalizmu i konstruktywizmu społecznego4, podzielają naszym zdaniem przede wszystkim dwie szkoły myślenia – ekologia marksistowska i ekologia posthumanistyczna. Obie, jak zobaczymy w kolejnych częściach tego wstępu, umożliwiają nie tylko kwestionowanie teoretycznej dominacji myślenia dualistycznego, ale i obalanie opartych na nim ideologii środowiskowych. Najbardziej istotne spośród nich to eksternalizujące naturę ekologia (neo)liberalna i ekologia głęboka, oparte odpowiednio na technocentryzmie (owocującym dyskursem zarządzania zasobami naturalnymi) i ekocentryzmie (restaurującym romantyczną wizję niepodlegającej wpływowi człowieka przyrody). Ich dekonstrukcja to ważny element wyzwania, które stawia przed nami epoka antropocenu. Realizują ją w intrygujący sposób przedstawiane w tym tomie koncepcje produkcji natury (Smith), postulaty współpracy sztuki, polityki i ekologii (Latour) czy estetyka ekologiczna, która ma ambicję przekształcania instytucji i systemów ich uwikłań, a nie jedynie dzieł sztuki (Bennett). Aby możliwa była krytyczna interpretacja tych kwestii, potrzebna jest refleksja nad podstawami nowoczesnej nauki, która stała się jednym z najbardziej skutecznych narzędzi reprodukowania nierówności politycznych, społecznych i ekonomicznych. Różnego rodzaju praktyki naukowe mogą nabrać demokratycznego i odpowiadającego środowisku kształtu jedynie wtedy, kiedy ideały suwerenności i autonomii zostaną ponownie przemyślane w kontekście wymogów społecznych (Stengers).
(FRAGMENT WSTĘPU)
AUTORKI/AUTORZY: Neil Smith, Erik Swyngedouw i Nikolas C. Heynen, Isabelle Stengers, Bruno Latour, Jill Bennett, Donna Haraway, Critical Art Ensemble, Wietske Maas i Matteo Pasquinelli
Redakcja: Aleksandra Jach, Piotr Juskowiak, Agnieszka Kowalczyk
Tłumaczenia: Joanna Bednarek, Aleksandra Jach, Piotr Juskowiak, Agnieszka Kowalczyk, Krystian Szadkowski
Współpraca: Praktyka Teoretyczna
Redakcja stylistyczno-językowa: Anna Wojczyńska
Okładka, projekt graficzny: Monika Zawadzki
Identyfikacja wizualna Ekologii miejskich: Jakub Stępień (hakobo)
ISBN 978-83-63820-24-4
LINK:
http://msl.org.pl/media/user/pdf/ekologie-ebook-pdf.pdf