„Kilka scen z dobrem wspólnym na pierwszym planie. Ekologia praktyk instytucjonalnych w Polsce”
Aleksandra Jach
„Potencjał łączenia różnych kompetencji i wynikająca z tego wielość sposobów dzielenia się wiedzą były zasadniczymi składowymi programu Muzeum Sztuki „Ekologie miejskie”1. Współpracując z organizacjami pozarządowymi, nieformalnymi grupami, aktywistkami i zwykłymi mieszkańcami Łodzi, zdałam sobie sprawę z niezwykłej siły, która tkwi w hybrydalnych sojuszach, powoływanych nie tylko przez specjalistki w swoich polach, ale także przez świadomych swoich praw obywateli. Podczas realizacji „Ekologii miejskich” nieustannie powracały te same wątpliwości: jaką rolę w działaniach ekologicznych powinna odgrywać sztuka? czy chcemy edukować publiczność, czy raczej uczyć się razem z nią? jak transdyscyplinarność projektów wykorzystywać w całościowym myśleniu o instytucji i jej programie? czy powinniśmy się zajmować jedynie kreatywnością sprofesjonalizowaną, czy może należałoby poddać ewaluacji reżim produkcji w instytucjach kultury i otworzyć się na zbiorowość? czym jest wiedza, której nadajemy indywidualne etykietki? jak prywatne różni się od publicznego, a ono z kolei od tego, co wspólne, i czy to ostatnie może być wspierane przez instytucję?
Nie uzyskaliśmy satysfakcjonujących odpowiedzi na wiele z tych pytań. Pozostając więc w poczuciu pewnego niedosytu, staram się być na bieżąco z inicjatywami, które rozwijają podobne strategie działania. Lubię myśleć, że dzięki wiedzy i determinacji osób w taki właśnie sposób zaangażowanych w tworzenie kultury nie tylko zmieni się reżim funkcjonowania instytucji, ale dynamika całego pola ulegnie zmianie, w pierwszej kolejności wymuszając odpowiednie waloryzowanie ich pracy.
Opisane niżej procesy instytucjonalizacji nie zastępują najbardziej trwałych elementów ładu społecznego, uregulowanych form działalności i uznanych sposobów współpracy. Niemniej jednak to dzięki praktykom ekologicznym odbywa się testowanie, podważanie i przekształcanie granic tradycyjnych systemów produkcji kultury. Tworzą one historię mniejszościową, historię wyjątków. Nie będąc głównymi siłami ustanawiającymi relacje w tym obszarze, funkcjonują jako podskórny nurt, inspirują i uczą „myślenia ściółkowego”2, tzn. spojrzenia na obszar kultury jako część określonego ekosystemu, uczulują na ogromną różnorodność relacji, zależności i splotów, które go kształtują.3 W moim odczuciu w taki właśnie sposób realizowane są najbardziej progresywne strukturalnie działania i krytyczne strategie, które umożliwiają myślenie o działalności artystycznej jako odmianie zaangażowania obywatelskiego.
Interesują mnie procesy instytucjonalizacji praktyk artystycznych, które realizowane są poza tradycyjnymi formatami organizacji pracy twórców (grupy artystyczne) i prezentacji sztuki – takimi jak galerie i magazyny o sztuce. Będę poszukiwać ich w tymczasowych sojuszach różnych środowisk oraz współpracy transdyscyplinarnej, w nieformalnej edukacji i kształtowaniu nowych rytuałów społecznych. A także w działaniach, które dążą do rozproszenia autorstwa i przekształcenia systemów oceny, produkcji i dystrybucji informacji (często za pomocą nowych technologii). Charakterystyczne cechy tego rodzaju inicjatyw to także podejście projektowe do organizacji kultury, wykorzystywanie polityczności sztuki i estetyki i rozwijanie za ich pomocą performatywnego stosunku do reguł życia publicznego. Ekologiczne ujęcie praktyk instytucjonalnych pomoże zwrócić szczególną uwagę na proces wyłaniania się poszczególnych inicjatyw poprzez sploty i powiązania kwestii ekonomicznych, politycznych, społecznych, technologicznych. Perspektywą, która umożliwia opisanie tego rodzaju zjawisk, jest działalność nie tyle pojedynczych osób i instytucji, ile charakter i dynamika pracy grup, kolektywów, zespołów kształtowana w zależności od konkretnej sytuacji.” (fragment)
Więcej o książce:
INICJATYWY I GALERIE ARTYSTÓW
redakcja: Agnieszka Pindera, Anna Ptak, Wiktoria Szczupacka
design: FONTARTE
wydawca: Stowarzyszenie SZTUKA CIĘ SZUKA
Spis treści:
I. Od redakcji
II. Bożenna Stokłosa Galerie grup: „Galeria”, Repassage, MOSPAN, Babel
III. Zofia Cielątkowska Miejsce, działanie, performance
IV. Zofia Dworakowska „Akademia otwartej aktywności” czyli o ośrodkach Akademii Ruchu
V. Agnieszka Pindera Od samoorganizacji do samodyscypliny
VI. Anna Tomaszewska Supermarket – Stockholm Independent Art Fair (a sprawa polska)
VII. Anna Ptak Samodzielność w nowej Polsce
VIII. Joanna Wowrzeczka Z pozycji trubadura
IX. Wiktoria Szczupacka Sztuka współpracy – o niehierarchicznym organizowaniu się
X. Daniel Muzyczuk To jest scena, oto inna, a to trzecia. A teraz stwórz galerię
XI. Aleksandra Jach Kilka scen z dobrem wspólnym na pierwszym planie. Ekologia praktyk instytucjonalnych w Polsce
Od redakcji (fragment)
Na Inicjatywy i galerie artystów składa się dziesięć tekstów podejmujących problematykę współpracy, motywacji do powoływania i roli artystycznych inicjatyw służących tworzeniu, prezentacji i wprowadzaniu do obiegu pracy artystycznej. W książce z jednej strony staramy się znaleźć definicję alternatywną dla pokutującego w dyskursie historyczno-artystycznym pojęcia galerii autorskiej, z drugiej zastanawiamy się nad polską odmianą działań artist-run i innymi możliwymi dyskursami, w których funkcjonuje artystyczna samoorganizacja.
Zaproszeni do współpracy autorzy to m.in. osoby pracujące w ramach formatu artist-run lub podejmujące się w swojej praktyce krytycznej, instytucjonalnej czy kuratorskiej badań nad tym modelem. Powody naszego zainteresowania się inicjatywami powoływanymi i prowadzonymi przez artystów to ich słaba widoczność we współczesnym pejzażu instytucjonalnym w porównaniu do projektów powstających na zamówienie (czy to publiczne, czy rynkowe). Zatem podjęta w tej publikacji i w dialogu między tekstami próba diagnozy odnosi się do potrzeby przemyślenia aktualnych możliwości, ograniczeń i wyzwań, przed jakimi stają ci, którzy chcą aktywnie współtworzyć miejsca, które sprzyjają (współ)tworzeniu sztuki.
Teksty zorganizowane zostały w ramach trzech sekcji, wyznaczanych przez akcenty, jakie postawili w swoich wypowiedziach autorzy. Pierwsza z nich dotyczy tradycji samoorganizacji i jest poświęcona przede wszystkim powoływaniu instytucji przez artystów. […]
Druga sekcja zawiera teksty poświęcone próbie lokowania w polu sztuki współczesnych działań samoorganizacyjnych. W tym miejscu rysowany jest między innymi kontekst międzynarodowy dla rodzimych inicjatyw, dzięki czemu widzimy, jak tworzenie organizacji przez artystów pozostaje w sprzężeniu zwrotnym z określonymi typami polityk kulturalnych. Widzimy też warunki, które pozwalają polskim organizacjom uczestniczyć w międzynarodowej sieci inicjatyw i brać udział w wymianie doświadczeń, sztuki, kontaktów. Diagnozie poddawana jest też obecna sytuacja instytucjonalna w Polsce, ze wskazaniem na specyficzny dla niej etos samoorganizacji, tkwiący w niedawnej historii aktorów obecnie głównego nurtu. […]
Ostatnia sekcja opisuje szczegółowo modele przyjmowane przez artystów dziś. Jest to obraz inicjatyw funkcjonujących często na pograniczu działalności rynkowej, subsydiowanej misji publicznej, aktywizmu artystycznego i społecznego oraz nieformalnych akcji. […]
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Od samoorganizacji do samodyscypliny Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego